Tín chỉ carbon là gì? Mua bán chứng chỉ carbon tại Việt Nam

Xu hướng tiến tới mục tiêu giảm phát thải ròng bằng 0 năm 2050 đã nảy sinh ra thuật ngữ tín chỉ carbon (Carbon Credit). Đây là một công cụ quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển bền vững bằng việc giảm phát thải, tạo ra lợi ích kinh tế và xã hội, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường xanh cho các thế hệ tương lai. Tại Việt Nam, thị trường tín chỉ carbon cực kì tiềm năng khi có thể thu về hàng trăm triệu USD tiền bán tín chỉ carbon.

TÍN CHỈ CARBON LÀ GÌ?

   là một đơn vị đại diện cho 1 tấn khí CO₂ (hoặc khí nhà kính tương đương) được giảm phát thải hoặc hấp thụ thông qua các dự án thân thiện với môi trường như: trồng rừng, năng lượng tái tạo, xử lý rác thải, tiết kiệm năng lượng…

Tín chỉ carbon ra đời và phát triển mạnh mẽ thời gian gần đây như là một cơ chế tài chính giúp cho các quốc gia, tổ chức hoặc doanh nghiệp có thể bù đắp được lượng khí thải vượt mức cho phép. Các tổ chức, doanh nghiệp hoạt động có phát thải ra khí nhà kính có thể mua tín chỉ từ các đơn vị phát thải thấp hoặc thực hiện dự án giảm phát thải để tạo ra tín chỉ bán lại cho bên khác.

Tín chỉ carbon (chứng chỉ carbon) là chứng nhận mang tính thương mại, thể hiện quyền sở hữu về lượng khí CO2 hoặc các loại khí nhà kính khác. Chúng được chuyển đổi sang CO2 (Carbon dioxide) tương đương, một tín chỉ carbon sẽ có giá trị bằng một tấn khí CO2 và ngược lại.

THỊ TRƯỜNG TÍN CHỈ CARBON LÀ GÌ?

Thị trường tín chỉ Carbon theo khái niệm chính là một hệ thống giao dịch có thể cho phép các tổ chức có thể mua bán quyền phát thải khí nhà kính cụ thể là CO2. Với các công ty hoặc các cá nhân có thể sử dụng thị trường tín chỉ carbon này để bù đắp lượng phát thải khí nhà kính bằng cách mua lại tín chỉ carbon từ các đơn vị loại bỏ hoặc giảm phát thải khí nhà kính.

Với một khoản tín dụng carbon có thể giúp trao đổi được tương đương một tấn carbon dioxide hoặc lượng tương đương của một loại khí nhà kính khác được giảm thiểu. Khi một khoản tín dụng được sử dụng để giảm thiểu, cô lập hoặc tránh phát thải, nó sẽ trở thành một khoản bù đắp và không thể mua bán được nữa.

SỰ HÌNH THÀNH CỦA TÍN CHỈ CARBON

Không phải đến tận bây giờ thị trường carbon mới bắt đầu xuất hiện. Thực tế thì thị trường carbon tự nguyện cũng đã có thể xuất hiện được từ nhiều thập kỷ trước với bước đầu chủ yếu được quan tâm bởi các tổ chức hoạt động vì môi trường hơn là các nhà quản lý doanh nghiệp hay chính phủ.

Nổi bật nhất vào năm 1997 – Nghị định thư Kyoto chính là thỏa thuận quốc tế đầu tiên ghi nhận vai trò của các quốc gia trong việc giảm phát thải khí nhà kính. Đây được coi là cột mốc quan trọng đầu tiên trong việc hình thành thị trường carbon toàn cầu chính là. Tuy nhiên, do hai quốc gia phát thải lớn là Hoa Kỳ và Trung Quốc không tham gia, việc triển khai rộng rãi cơ chế này gặp nhiều hạn chế.

Cho đến năm 2015, khi 196 quốc gia ký kết Thỏa thuận Paris tại COP21. Đây là hiệp ước khí hậu mang tính bước ngoặt, đặt ra mục tiêu hạn chế sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu và yêu cầu các quốc gia phải cam kết trách nhiệm cụ thể trong việc giảm phát thải carbon.

Sau đó nhiều năm thì các cơ chế thị trường như Cap & Trade (giới hạn và giao dịch) đã trở thành công cụ quan trọng để kiểm soát lượng khí thải. Hệ thống giao dịch phát thải của Liên minh Châu Âu (EU ETS) là một trong những mô hình tiêu biểu, nơi tín chỉ carbon được cấp phát trong một giới hạn trần và có thể mua bán giữa các doanh nghiệp – mang lại động lực tài chính cho việc giảm phát thải.

Có thể thấy được sự phát triển của thị trường carbon gắn liền với khái niệm kiểm kê khí nhà kính (carbon accounting), vốn là nền tảng để đo lường mức phát thải và xác định tín chỉ carbon có thể giao dịch. Việc tính toán và kiểm toán lượng khí thải này cũng trở thành yếu tố cốt lõi trong các đánh giá ESG – một bộ tiêu chí ngày càng quan trọng trong quản trị doanh nghiệp bền vững.

>>> Năng lượng tái tạo là gì? Các loại năng lượng tái tạo và ứng dụng

CƠ CHẾ HOẠT ĐỘNG CỦA THỊ TRƯỜNG TÍN CHỈ CARBON

Thị trường tín chỉ carbon hiện nay được vận hành dưới sự giám sát của các chính phủ hoặc các tổ chức quốc tế, với mục tiêu kiểm soát lượng khí nhà kính được phép phát thải. Theo đó cơ chế hoạt động sẽ như sau:

Mỗi doanh nghiệp sẽ được phân bổ một hạn mức phát thải carbon hằng năm – tính theo đơn vị tương đương CO₂. Nếu vượt quá ngưỡng cho phép, doanh nghiệp bắt buộc phải mua tín chỉ carbon từ các bên khác hoặc tham gia các chương trình bù đắp phát thải. Ngược lại, nếu phát thải dưới mức quy định, doanh nghiệp có thể bán phần tín chỉ chưa sử dụng cho các đơn vị có nhu cầu.

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, tổng lượng tín chỉ phát hành được giới hạn nhằm phù hợp với mục tiêu giảm phát thải chung. Trong giai đoạn đầu, giấy phép phát thải có thể được cấp miễn phí hoặc bán đấu giá. Tuy nhiên, theo thời gian, số lượng tín chỉ trên thị trường sẽ bị cắt giảm dần – điều này tạo áp lực buộc các doanh nghiệp phải đầu tư vào công nghệ sạch và tối ưu hóa quy trình sản xuất. Mục tiêu dài hạn là khuyến khích đổi mới, giảm chi phí công nghệ xanh và thúc đẩy chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp.

TẠI SAO THỊ TRƯỜNG TÍN CHỈ CARBON LẠI QUAN TRỌNG

Theo báo cáo năm 2021 của Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC), lượng phát thải khí nhà kính vẫn đang gia tăng trên toàn cầu, dù tốc độ tăng đã chậm hơn. Trong khi đó, các chuyên gia cảnh báo rằng nếu không cắt giảm mạnh lượng phát thải ngay từ bây giờ, thế giới sẽ vượt ngưỡng 2°C nóng lên trong thế kỷ này – một ngưỡng nguy hiểm với hệ sinh thái và đời sống con người.

Trước thực tế đó, thị trường carbon được xem là một công cụ kinh tế hữu hiệu để hỗ trợ quá trình chuyển đổi năng lượng và đạt mục tiêu khí hậu. Nhiều quốc gia đã và đang triển khai thị trường tín chỉ carbon như một phần của chiến lược quốc gia nhằm giảm phát thải.

LỢI ÍCH CỦA THỊ TRƯỜNG TÍN CHỈ CARBON

Thị trường tín chỉ carbon được coi là một thị trường đặc biệt và có lợi ích lâu dài bền vững cho các bên liên quan. Việc mua bán tín chỉ carbon trên thị trường này được coi như là một xu thế mang lại những lợi ích cụ thể như sau:

1. Góp phần cắt giảm phát thải khí nhà kính

Thị trường tín chỉ Carbon có thể tạo ra được một động lực kinh tế giúp cho các tổ chức, doanh nghiệp của bạn đầu tư vào công nghệ sạch nhằm tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải.

Một khi chi phí về lâu dài năng lượng tăng cao sẽ khuyến khích doanh nghiệp sử dụng năng lượng tái tạo hoặc các mô hình sản xuất ít carbon hơn.

2. Thúc đẩy phát triển bền vững

Thị trường tín chỉ carbon tạo ra nguồn tài chính bền vững để triển khai các dự án bảo vệ môi trường rừng, năng lượng tái tạo như điện gió, năng lượng mặt trời vv.  Tăng cường hợp tác quốc tế: Các quốc gia có thể mua – bán tín chỉ với nhau, hỗ trợ lẫn nhau thực hiện cam kết khí hậu (NDCs).

3. Tăng cường hiệu quả kinh tế và minh bạch

Là công cụ chính sách linh hoạt giúp đạt mục tiêu giảm phát thải với chi phí thấp nhất. Góp phần xây dựng hệ thống quản lý khí thải rõ ràng, minh bạch và có thể kiểm chứng được, từ đó nâng cao chất lượng quản trị ESG.

QUY TRÌNH BÁN TÍN CHỈ CARBON DIỄN RA NHƯ THẾ NÀO? 

Với những chia sẻ bên trên thì bạn đã phần nào nắm bắt được tín chỉ carbon là gì ? Việc bán tín chỉ carbon hiện không chỉ đơn thuần là một giao dịch thương mại thông thường mà chúng còn đòi hỏi một sự hiểu biết khá toàn diện về thị trường, pháp lý cũng như chiến lược. Các bước để bạn có thể tham gia vào thị trường mua bán tín chỉ Carbon theo các bước sau:

• Xác định nguồn gốc tín chỉ carbon: Trước hết, tổ chức của bạn cần phải xác định một cách khá rõ ràng về các nguồn có thể tạo ra được tín chỉ. Thông thường thì những nguồn đó có thể kể đến là các dự án bảo tồn rừng, năng lượng sạch, hoặc hoạt động phát thải khí nhà kính.
• Đo lường và xác minh lượng tín chỉ: Tại bước này bạn cần phải xác định hàm lượng tín chỉ carbon thông qua việc giám định chúng tại các tổ chức giám định độc lập.
• Nắm bắt thị trường và định giá: Tổ chức, doanh nghiệp của bạn nên theo dõi sát về biến động giá cả, những xu hướng cung cầu vv
• Tiến hành giao dịch: Tùy vào chiến lược, có thể lựa chọn bán qua sàn giao dịch, ký kết hợp đồng với đối tác quốc tế, hoặc đàm phán trực tiếp với tổ chức có nhu cầu mua.
• Thực hiện các thủ tục pháp lý: Đảm bảo mọi hoạt động mua bán đều tuân thủ quy định hiện hành và được hỗ trợ bởi hợp đồng pháp lý rõ ràng.
• Xây dựng thương hiệu tín chỉ: Doanh nghiệp nên chú trọng đến việc xây dựng uy tín cho các tín chỉ carbon thông qua truyền thông, báo cáo bền vững và cam kết môi trường.
• Chứng nhận và tuân thủ tiêu chuẩn: Việc tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế sẽ giúp tăng độ tin cậy và khả năng bán được tín chỉ trên thị trường quốc tế.
• Hỗ trợ và truyền thông đến khách hàng: Giải thích rõ tác động tích cực của tín chỉ carbon sẽ giúp khách hàng thấy được giá trị lâu dài khi tham gia vào chuỗi cung ứng phát thải thấp.
• Tìm kiếm cơ hội mở rộng: Các tổ chức, doanh nghiệp cần phải thường xuyên theo dõi xu hướng mới và sẵn sàng hợp tác để phát triển thêm các nguồn tín chỉ mới hoặc mở rộng quy mô giao dịch.

CÁC LOẠI TÍN CHỈ CARBON HIỆN NAY

Hiện nay trên thị trường buôn bán tín chỉ carbon có 2 loại tín chỉ khác nhau và loại tín chỉ carbon bắt buộc và tín chỉ carbon tự nguyện. Đặc điểm của 2 loại tín chỉ này được thể hiện như sau:

1. Thị trường carbon bắt buộc – Compliance Carbon Market

Đây là thị trường mà các quốc gia, tổ chức hay doanh nghiệp bắt buộc phải tham gia, theo quy định của pháp luật hoặc các hiệp định quốc tế như Nghị định thư Kyoto hay Hiệp định Paris về Biến đổi khí hậu.

Theo quy định thì hàm lượng phát thải khí nhà kính được giới hạn bởi một “trần” cụ thể. Nếu phát thải vượt quá mức cho phép, doanh nghiệp phải mua thêm hạn ngạch (gọi là tín chỉ carbon) từ các đơn vị phát thải thấp hơn. Một số thị trường nổi bật gồm:

• Hệ thống giao dịch phát thải EU (EU ETS)
• Sáng kiến Khí hậu phương Tây (WCI)
• Sáng kiến Khí nhà kính Khu vực (RGGI)

Các tín chỉ carbon được sử dụng trong thị trường này được gọi là tín chỉ giảm phát thải tuân thủ (CERs) và đóng vai trò như “giấy phép phát thải” có giá trị pháp lý.

2. Thị trường carbon tự nguyện – Voluntary Carbon Market

Khác với thị trường bắt buộc, thị trường carbon tự nguyện cho phép các tổ chức, cá nhân tự giác bù đắp lượng phát thải CO2 của mình bằng cách mua tín chỉ carbon từ các dự án thân thiện với môi trường như:

• Trồng rừng
• Năng lượng tái tạo
• Bảo tồn sinh thái
• Các tín chỉ này được tạo ra theo tiêu chuẩn quốc tế như:
• Verified Carbon Standard (VCS)
• Gold Standard (GS)

Thị trường này hiện không bắt buộc tuy nhiên lại giúp doanh nghiệp nâng cao hình ảnh bền vững và thực hiện trách nhiệm xã hội.

CÁCH TÍNH TÍN CHỈ CARBON TẠI DOANH NGHIỆP

Tín chỉ carbon là một đơn vị đo lường tương ứng với 1 tấn CO₂ (hoặc khí nhà kính khác tương đương) được loại bỏ hoặc tránh phát thải vào khí quyển.

Công thức cơ bản:

Số tín chỉ carbon cần = Tổng lượng khí thải KNK (CO₂e) / 1

Hai phương pháp phổ biến để tính lượng khí thải CO₂e:

1. Phương pháp dựa trên hoạt động

Dựa vào các hoạt động phát sinh khí thải như đốt nhiên liệu, sản xuất, giao thông… chúng ta có phương pháp tính như sau:

Công thức:

Lượng khí thải = Hệ số phát thải x Mức tiêu thụ/sản lượng

Ví dụ:

Một nhà máy dùng 100 tấn than đá/năm. Hệ số phát thải của than là 2,49 tấn CO₂/tấn than:

• Lượng khí thải = 100 x 2,49 = 249 tấn CO₂
• Cần bù đắp: 249 tín chỉ carbon

2. Phương pháp dựa trên hiệu suất (giảm phát thải)

So sánh khí thải trước và sau khi triển khai một dự án giảm phát thải.

Công thức:

Khí thải giảm = Khí thải trước – Khí thải sau

Ví dụ:

Doanh nghiệp trồng rừng, trước dự án phát thải 100 tấn CO₂/năm, sau còn 50 tấn:

• Khí thải giảm = 100 – 50 = 50 tấn CO₂
• Tạo ra: 50 tín chỉ carbon

CƠ CHẾ VẬN HÀNH CỦA THỊ TRƯỜNG TÍN CHỈ CARBON

Thị trường tín chỉ carbon được xây dựng trên nguyên tắc giới hạn và trao đổi.

Các chính phủ cũng sẽ tiến hành thiết lập các giới hạn về hàm lượng khí nhà kính – quy đổi theo tấn CO2 mà mỗi doanh nghiệp hay quốc gia được phép phát thải trong một khoảng thời gian nhất định. Nếu vượt quá hạn mức này sẽ cần phải mua thêm tín chỉ carbon để bù đắp và ngược lại có thể bán phần tín chỉ dư thừa cho các đơn vị có nhu cầu.

Theo diễn đàn kinh tế thế giới cho biết số lượng các tín chỉ carbon được phát hành sẽ luôn luôn có giới hạn để có thể phù hợp với mục tiêu toàn cầu về việc giảm phát thải. Theo đó trong giai đoạn đầu thì các giấy phép có thể sẽ được bán đấu giá hoặc cấp miễn phí. Tuy nhiên theo thời gian thì số lượng các tín chỉ đó sẽ dần dần bị cắt giảm đi từ đó buộc tổ chức phải có biện pháp đẩy mạnh việc sản xuất xanh và sạch.

KHUNG PHÁP LÝ ĐIỀU CHỈNH TÍN CHỈ CARBON TẠI VIỆT NAM

Hiện nay tại Việt Nam, thị trường tín chỉ carbon – đặc biệt là tín chỉ carbon từ rừng – đang được quản lý và thúc đẩy thông qua hệ thống pháp luật chặt chẽ. Dưới đây là một số văn bản pháp lý tiêu biểu:

Luật Bảo vệ Môi trường 2020

Theo bộ luật bảo vệ môi trường 2020 có đưa ra một hành lang pháp lý rõ ràng cho hoạt động bảo tồn và phát triển rừng, coi rừng như một “bể hấp thụ” carbon quan trọng để ứng phó với biến đổi khí hậu. Luật cũng xác định vai trò của rừng trong việc hấp thụ và lưu trữ carbon, từ đó làm nền tảng cho việc triển khai các chương trình tín chỉ carbon lâm nghiệp.

Nghị định 57/2018/NĐ-CP (ban hành ngày 17/4/2018)

Nghị định này có đưa ra hững quy định về các chính sách ưu đãi, hỗ trợ cho các cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng và tổ chức tham gia bảo vệ và phát triển rừng. Những người tham gia được khuyến khích phát triển các dự án hạch toán carbon rừng, từ đó có thể nhận được tín chỉ carbon như một phần thưởng cho những nỗ lực bảo vệ môi trường.

Nghị định 06/2022/NĐ-CP

Theo như Nghị định 06/2022/NĐ-CP có thiết lập khung phát triển thị trường carbon nội địa. Nghị định quy định chi tiết về việc giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ tầng ô-dôn và cơ chế kết nối thị trường carbon Việt Nam với khu vực và quốc tế. Nó cũng điều chỉnh các hoạt động có liên quan đến sản xuất, sử dụng, xuất – nhập khẩu các chất làm suy giảm tầng ô-dôn và gây hiệu ứng nhà kính, đảm bảo tuân thủ các cam kết quốc tế như Nghị định thư Montreal.

>>> Công nghiệp xanh là gì? Tìm hiểu về Xu hướng phát triển bền vững

LÀM THẾ NÀO ĐỂ TẠO RA VÀ SỞ HỮU TÍN CHỈ CARBON TẠI VIỆT NAM?

Đây là điều mà các doanh nghiệp Việt đang hướng theo trong tương lai. Có thể thấy được để có thể được cấp tín chỉ carbon tại Việt Nam thì các tổ chức, doanh nghiệp Việt cần phải tuân thủ tốt các bộ tiêu chuẩn Quốc tế và có đưa ra những quy định về mặt pháp luật trong nước. Chúng tôi xin chia sẻ cho bạn về các bước phát triển một dự án tín chỉ carbon:

1. Hiểu rõ khung pháp lý và tiêu chuẩn áp dụng

Tại Việt Nam theo nghiên cứu từ các quy định hiện hành về biến đổi khí hậu, giảm phát thải và thị trường carbon như Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Nghị định 06/2022/NĐ-CP…

Quốc tế: Áp dụng các tiêu chuẩn phổ biến như Verified Carbon Standard (VCS), Gold Standard hoặc Clean Development Mechanism (CDM) để đảm bảo dự án được công nhận ở cả thị trường nội địa và quốc tế.

2. Hình thành ý tưởng dự án

Bạn sẽ có thể phác thảo mô hình dự án của tổ chức bạn theo khả năng giảm phát thải khí nhà kính: Có thể là các dự án trồng rừng, cải tiến công nghệ trong sản xuất nông nghiệp, tiết kiệm năng lượng hoặc phát triển năng lượng tái tạo.

3. Xây dựng và phát triển dự án chi tiết

Lập kế hoạch với các nội dung: mục tiêu, phạm vi, phương pháp đo lường, timeline thực hiện. Xác định baseline – lượng khí thải phát sinh trong điều kiện bình thường – và tính toán mức giảm thải kỳ vọng mà dự án có thể đạt được.

4. Đánh giá độc lập và xác minh lượng phát thải

Tổ chức của bạn cần phải soạn báo cáo chi tiết về lượng phát thải được giảm thực tế từ dự án. Ngoài ra cần phải Hợp tác với đơn vị thẩm định bên thứ ba để tiến hành xác minh, đảm bảo dữ liệu là minh bạch và đáng tin cậy.

5. Chứng nhận và thương mại hóa tín chỉ carbon

Sau khi xác minh, dự án sẽ được cấp tín chỉ carbon chính thức. Có thể tiến hành giao dịch tín chỉ này trên các sàn giao dịch carbon hoặc qua thỏa thuận song phương với bên mua có nhu cầu bù đắp phát thải.

6. Theo dõi, quản lý và báo cáo định kỳ

Duy trì việc theo dõi kết quả thực hiện dự án, cập nhật số liệu đo lường và các thay đổi. Gửi báo cáo định kỳ cho các cơ quan có thẩm quyền và các bên liên quan để đảm bảo tính minh bạch, duy trì hiệu lực của tín chỉ.

Một số lưu ý:

• Các dự án tín chỉ carbon tại Việt Nam cần tuân thủ đầy đủ các quy định của pháp luật liên quan đến môi trường, tài nguyên và khí hậu.
• Việc hợp tác với các tổ chức tư vấn chuyên môn có thể giúp tăng khả năng thành công và rút ngắn thời gian phê duyệt.
• Bằng cách đi đúng quy trình và chủ động kết nối với các bên liên quan, bạn không chỉ tạo ra giá trị kinh tế từ tín chỉ carbon mà còn đóng góp tích cực vào nỗ lực giảm phát thải toàn cầu và thúc đẩy phát triển bền vững tại địa phương.

Kết luận: